Siydik-tosh kasalligining (STK) eng kuchli alomatlaridan biri bu buyrak sanchig‘i hisoblanadi.

Tosh siydik yo‘llari orqali harakatlanayotganda inson boshdan kechiradigan og‘riqni boshqa hech narsa bilan solishtirib bo‘lmaydi. Bu og‘riqni hech qanday og‘riq qoldiruvchi dorilar bilan bartaraf etib bo‘lmaydi. Inson hech bo‘lmaganda og‘riqni yengillashtirish uchun hech qanday tana holatini topa olmaydi. Afsuski, lekin bu haqiqat – ko‘p hollarda buyrak sanchig‘i boshlanguniga qadar bemor o‘zida buyrak-tosh kasalligi borligini sezmaydi.

Siydik-tosh kasalligi tushunchasi

Shifokorlar keltirgan statistik ma’lumotlarga ko‘ra, STK siydik ajratish tizimining eng keng tarqalgan kasalliklaridan biri bo‘lib, Rossiya aholisi orasida ikkinchi o‘rinni egallaydi.

Kasallikni erta aniqlashdagi qiyinchiliklar holatni yanada murakkablashtiradi.

Siydik-tosh kasalligi to‘g‘risida gap ketganda, bu holat buyraklarda yoki siydik pufagida “tosh” deb ataluvchi qat’iy shakllangan moddalarning mavjudligi bilan bog‘liq. Bu konkrementlar, ya’ni qattiq shakllangan tuzlar va ularning birikmalaridan tashkil topgan. Ular haftalar, oylar, ba’zida yillar davomida o‘zini hech qanday tarzda bildirmasligi mumkin. Toshning harakatlanishga nega kirishgani esa haligacha noma’lum. Agar tosh kichik bo‘lsa, u siydik yo‘llari orqali hech qanday muammo tug‘dirmasdan o‘tib ketadi. Biroq yirik toshlar zarar yetkazadi – ular siydik yo‘liga yoki siydik chiqarish kanaliga tiqilib qoladi va natijada og‘ir og‘riqli holat – buyrak sanchig‘i yuzaga keladi. STK faqat o‘z vaqtida ko‘rsatilgan tibbiy yordam tufayli ijobiy prognozga ega bo‘ladi. Shuning uchun, bel, qovuq sohasi yoki oyoqqa tarqalayotgan kuchli og‘riqlarga chidash emas, balki zudlik bilan tez yordam chaqirish muhimdir.

STK erkaklarda ko‘proq uchrasa-da, ayollarda bu kasallik ko‘proq og‘ir kechadi. Biroq kasallikdan asoratlar bo‘lmasligi uchun har ikki jins vakillari ham o‘z salomatligiga jiddiy e’tibor berishlari kerak.

Siydik-tosh kasalligining kelib chiqish sabablari

Buyrakda toshlarning paydo bo‘lishi va ularning o‘sishi bilan bog‘liq asosiy omillar uzoq vaqtdan beri tibbiyotga ma’lum. Biroq tibbiyot shuni izohlab bera olmaydi: nega ikki kishi bir xil sharoitda yashab, ovqatlanib, hayot kechirgan bo‘lsa-da, ularning birida toshlar hosil bo‘ladi, boshqasida esa yo‘q. Shu sababli bu yo‘nalishda tadqiqotlar hanuzgacha davom etmoqda.

Toshlar paydo bo‘lish tezligiga eng katta ta’sir ko‘rsatuvchi omil bu modda almashinuvi buzilishi hisoblanadi. Bundan tashqari, irsiyat (genetika) ham katta ahamiyatga ega – u buyrak funksiyasining beqarorligiga olib kelib, tuzlar to‘planib, konkrementlarga aylanadi.

Siydik-tosh kasalligining xavf omillari:

• Ovqatlanish muvozanatining buzilishi. Taomda shavvel kislotasiga boy mahsulotlarning haddan tashqari ko‘p bo‘lishi – masalan, sitrus mevalar, ismaloq, shavvel, qulupnay – oksalat toshlarining shakllanishiga olib keladi. Bundan tashqari, ratsionda oqsilning ortiqcha bo‘lishi hamda muhim vitaminlar va mikroelementlarning tanqisligi ham xavf tug‘diradi.
• Suyuqlikni kam iste’mol qilish. Sog‘lom organizm kuniga kamida 1,5–2 litr suyuqlik (suv va boshqa ichimliklar) qabul qilishi kerak. STK bilan kasallanganlar uchun bu miqdor 2–2,5 litrga yetadi, ayniqsa remissiya davrida ushbu ko‘rsatkichga qat’iy rioya qilish muhimdir.
• Ba’zi dori vositalaridan ortiqcha foydalanish (masalan, askorbin kislotasi va sulfanilamidlar).
• Kamharakat hayot tarzi, bu esa muhim a’zolarning qon bilan ta’minlanishini yomonlashtiradi.
• Og‘ir mehnat sharoitlari, unda inson ish va dam olish o‘rtasidagi muvozanatni saqlay olmaydi yoki zaharli moddalarga duchor bo‘ladi.
• Noqulay tashqi omillar, masalan, haddan tashqari issiq iqlim, bu esa doimiy tana qizishiga olib keladi.

Shuni unutmaslik kerakki, siydik tosh kasalligi (STK) yuqoridagi xavf omillariga ega bo‘lmagan odamlarda ham rivojlanishi mumkin.

Turlari va rivojlanish bosqichlari

Tibbiyot siydik tosh kasalligini toshlarning kimyoviy tarkibi va joylashuviga qarab tasniflaydi.

Toshlarning turlari:

• Oksalatlar – shavvel kislotasi tuzlaridan hosil bo‘ladi, eng ko‘p uchraydigan tur.
• Uratlar – siydik kislotasi tuzlaridan hosil bo‘lgan konkrementlar, 15% dan ko‘p emas.
• Fosfatlar – fosfor kislotasi tuzlaridan paydo bo‘ladi.
• Struvitlar – infeksion toshlar bo‘lib, juda tez o‘sadi va ko‘proq ayollarda uchraydi.

Toshning kimyoviy tarkibi davolash usulini tanlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Shu sababli, siydik yo‘li orqali erkin chiqqan mayda toshlarni ushlab qolish juda muhimdir.

Buning uchun shifokor odatda bemorga kichik to‘rli filtr (sita) beradi. Har gal siyish chog‘ida siydik shu sitadan o‘tkaziladi. Hatto mayda “qum” namunasi ham shifokorga muhim ma’lumot beradi va keyingi davolash strategiyasini aniqlashga yordam beradi.

Toshlar quyidagi joylarda uchraydi:
• buyraklarda;
• siydik o‘tkazgichda (mochetochnikda);
• siydik pufagida;
• siydik yo‘lida (uretrada).

Siydik pufagida aniqlangan toshlar ko‘pincha buyrak jomchasidan (lohanka) pastga tushadi, ammo ba’zida ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri siydik pufagi ichida – siydik kislotasidan hosil bo‘ladi.

Toshlar o‘lchami va shakli bo‘yicha ham farqlanadi – ular silliq yoki dag‘al yuzali bo‘lishi mumkin. Shuningdek, rangi ham har xil bo‘ladi, masalan, struvitlar odatda och rangli bo‘ladi.

Alomatlar

Siydik tosh kasalligiga xos bo‘lgan belgilarning erkaklar va ayollar uchun farqi yo‘q – simptomlar bir xil.

Agar toshlar “uyqu holatida” bo‘lsa, kasallik o‘zini sezdirmaydi. Biroq tosh yiriklashib harakatlana boshlasa, quyidagi belgilari paydo bo‘ladi:

Buyrak sanchiqlari (bosh og‘rig‘i kabi kuchli og‘riq) – eng ko‘p uchraydigan va xavfli simptom. To‘satdan boshlanadi, bel sohasida seziladi, lekin qorin pastki qismi, son yoki qovurg‘aga tarqalishi mumkin.

Siydik chiqarishda buzilishlar – siydik chiqarishda og‘riq, tez-tez hojatga borish, siydik oqimining to‘xtab-to‘xtab chiqishi yoki ingichkalashishi. Shuningdek, siydik rangi va hididagi o‘zgarishlarga e’tibor bering. Eng xavfli belgilar – siydikda qon aralashmalari paydo bo‘lishidir.

Ko‘ngil aynishi, qayt qilish va bosh aylanishi.

Tana haroratining ko‘tarilishi – kam uchraydi, ammo e’tibordan chetda qolmasligi kerak.

Agar yuqoridagi alomatlar bo‘lmasa ham, o‘z holatingizni kuzatib boring va shifokorga murojaat qiling. Ayniqsa, sizda ilgari buyrak sanchig‘i bo‘lgan bo‘lsa yoki yaqinlaringiz STK bilan og‘rigan bo‘lsa bu juda muhim. Kasallikni erta aniqlash uni yengilroq va tezroq davolashga imkon beradi.

Asoratlar

Agar siz salomatligingizni doimiy nazorat qilib, muntazam tibbiy ko‘rikdan o‘tsangiz, STKning asoratlaridan qo‘rqmaslik mumkin. Ammo xavfli oqibatlar shifokor maslahatiga quloq solmaydigan yoki o‘zini o‘zi davolashga uringan bemorlarda kuzatiladi.

Siydik tosh kasalligi quyidagi patologiyalar bilan og‘irlashishi mumkin:

• buyrak va siydik pufagida infeksiya va yallig‘lanish jarayonlari;
• buyrakdan siydik oqimini doimiy ravishda buzilishi (agar e’tibor berilmasa, buyrakning atrofiyasiga olib keladi);
• buyrak yetishmovchiligi – og‘ir va murakkab davolanishga muhtoj holat;
• nefrogen gipertoniya – buyrak faoliyatining buzilishi sababli bosimning doimiy ko‘tarilishi.

Eng xavfli va qaytarib bo‘lmaydigan asorat – bu buyrak sepsisi (infeksiyaning qonga tarqalishi).

Bu – hayot uchun xavfli holat bo‘lib, zudlik bilan shikastlangan buyrakni olib tashlashni talab qiladi.

Shuning uchun, hech qachon og‘riqni o‘zboshimchalik bilan dorilar bilan to‘xtatishga urinmang, shifokor navbatini kutmang – darhol tez yordam chaqiring.

Diagnostika

Agar shifokor ixtiyorida bemorning organizmidan chiqqan tosh namunasi bo‘lsa, to‘g‘ri tashxis qo‘yish ancha yengillashadi. Biroq bunday namunaning yo‘qligi – poliklinikaga borishni
kechiktirish uchun sabab emas. Shifokor kasallikni aniqlash uchun boshqa metodlarni tanlaydi.

Agar shifokor siydik tosh kasalligiga shubha qilsa, quyidagi diagnostika usullari qo‘llaniladi.

Dastavval so‘rov va tashqi ko‘rik o‘tkaziladi. Dastlab shifokor bemor qanday shikoyatlar qilayotganini, ilgari qanday kasalliklar bilan og‘riganini aniqlaydi. Tekshirish paytida palpatsiya (qo‘l bilan bosib ko‘rish) orqali og‘riqli joylar aniqlanadi, bu tashxisni ancha osonlashtiradi.

So‘ngra laboratoriya tekshiruvlari talab qilinadi. Siydik tosh kasalligida quyidagi laboratoriya tahlillar topshiriladi:

• umumiy siydik tahlili
• kengaytirilgan umumiy qon tahlili
• biokimyoviy qon tahlili
• siydikning bakteriologik ekmasi – patogen (kasallik chaqiruvchi) mikroblarni aniqlash uchun.

Siydik tahlili buyrak faoliyatidagi buzilishlarni (masalan, siydikda oqsil borligi) va siydik chiqarish tizimidagi yallig‘lanishni aniqlashga yordam beradi.

Qon tahlillari organizmdagi yallig‘lanish jarayoni va bakterial infeksiyalarning mavjudligini ko‘rsatadi.

Siydik ekmasi orqali aniqlangan mikroorganizmlar esa shifokorga aniq va samarali antibakterial davolash rejimini tuzishga imkon beradi.

Agar buyraklar zararlangan bo‘lsa, qo‘shimcha instrumental tekshiruvlar talab etiladi. Jumladan:
• Buyrak va siydik pufagining UTT (ultratovush) tekshiruvi. Bu usul orqali organlarning holati, toshlarning mavjudligi va ularning o‘lchami aniqlanadi.
• Rentgen – bu konkrementlarning (toshlarning) joylashuvini aniqlash va ularning o‘lchamini baholashda yuqori aniqlikka ega vosita. Biroq, uning bir kamchiligi shuki, ba’zi turdagi toshlarni aniqlay olmaydi.
• Kompyuter tomografiyasi (KT) – eng aniq diagnostika usuli hisoblanadi. Bu usul barcha toshlarni, ularning o‘lchami va joylashuvini istisnosiz ko‘rsatadi.
• Endoskopik tekshiruv – bu usulda maxsus kamera o‘rnatilgan endoskop siydik pufagi yoki buyrakka kiritiladi. Bu tekshiruv eng informativlardan biri hisoblanadi, chunki u nafaqat ichki yuzalarni ko‘rishga, balki gistologik tahlil uchun namuna olishga ham imkon beradi. Ko‘pincha umumiy narkoz ostida o‘tkaziladi, shuning uchun bemor og‘riq sezmaydi.

Barcha bemorlarga bu metodlarning barchasi kerak bo‘lmasligi mumkin. Tahlil usullari shifokor tomonidan bemorning holati va anamneziga qarab tanlanadi.

Davolash

Siydik tosh kasalligini davolashning ikki asosiy turi mavjud:
• Jarrohlik usuli
• Konservativ (dori-darmon bilan) davolash

Agar kasallik erta aniqlansa yoki bemor o‘z vaqtida shifoxonaga yetkazilsa, odatda jarrohlik aralashuvisiz davolash mumkin bo‘ladi. Biroq, bemorning ahvoli og‘ir bo‘lsa yoki tosh diametri 9 mm dan katta bo‘lsa, jarrohlik amaliyoti zarur bo‘ladi.

Ko‘pincha katta operatsiya shart emas – hozirda zamonaviy tibbiyotda laparoskopik usullarga murojaat qilinmoqda. Bu turdagi amaliyotlar tez o‘tadi, to‘qimalarga katta zarar yetkazmaydi va bemor qisqa vaqt ichida sog‘lom hayot tarziga qayta oladi.

Yangi avlod endoskoplari yordamida toshlarni mayda bo‘laklarga bo‘lib olib tashlash osonlashdi.

Bu bemorni uzoq operatsiyaga tayyorlanish zaruratidan xalos etadi va tezda natija beradi.

Biroq, eng ko‘p qo‘llaniladigan davolash usuli konservativ terapiyadir. U majmuaviy tarzda olib boriladi va uroseptiklar (siydik yo‘llarini dezinfeksiya qiluvchi vositalar), og‘riq qoldiruvchi dorilar va zarur hollarda antibiotiklardan iborat. Shuningdek, fizioterapiya muolajalari buyuriladi, u buyrakdagi toshlarni davolashda yaxshi natija beradi.

Toshlarning yangidan hosil bo‘lishining oldini olish va mavjud konkrementlarning o‘sishini to‘xtatish uchun o‘zini yaxshi ko‘rsatgan Kanefron^® N o’simlik dori vositasidir. Bu preparat “Fitoniring” deb nomlangan noyob texnologiya asosida ishlab chiqarilgan bo‘lib, quyidagi o‘simlik ekstraktlarini o‘z ichiga oladi: zubturum (zolototyasyachnik), rozmarin va lyubistok.
Optimal ishlab chiqilgan retsepturasi tufayli Kanefron^® N kompleks ta’sirga ega bo‘lib, bir vaqtning o‘zida og‘riqni yengillashtiradi. U yallig‘lanishni kamaytiradi, siydik chiqarishni normallashtiradi. Shuningdek, u bakteriyalarni yo‘q qiladi va antibiotiklarning ta’sirini kuchaytiradi.

Operatsiyadan so‘ng ham preparat foydali bo‘lib, buyrak va siydik yo‘llaridan mayda tosh bo‘laklarini yumshoq tarzda chiqarishga yordam beradi.

Profilaktika

Shifokor albatta remissiya davrida amal qilinishi lozim bo‘lgan profilaktik choralar haqida ma’lumot beradi. Har bir bemor uchun ular individual tarzda belgilanadi va kasallikning kechishi hamda olinayotgan davolashga bog‘liq bo‘ladi.

STK (siydik tosh kasalligi) zo‘rayishdan tashqari davrlarda ham shifokor belgilagan dietaga qat’iy rioya qilish va “taqiqlangan” mahsulotlardan suiiste’mol qilmaslik juda muhim. Bu ichimlik rejimiga ham taalluqli – suyuqlik iste’molini kamaytirish yaramaydi. Eng yaxshisi – gazsiz toza suv, nordon bo‘lmagan morslar yoki kompotlar ichishdir.

“Kanefron N” preparatini profilaktik maqsadda qabul qilishni unutmaslik kerak. Uning tabiiy tarkibi dorini uzoq muddat davomida qo‘llashga imkon beradi va yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. Preparat ikki xil dori shaklida ishlab chiqariladi – ichish uchun tomchilar va tabletka ko‘rinishida. Bemor o‘ziga qulay bo‘lgan shaklni tanlashi mumkin. Shifokor esa dozasini va qabul qilish muddatini belgilab beradi.

Siydik tosh kasalligi – xavfli va ayyor kasallikdir. Uni hech qachon uy sharoitida davolashga urinmang, darhol malakali tibbiy yordam olish uchun murojaat qiling.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

• Урология: учебник/ Под ред. Глыбочко П. В., Аляева Ю. Г. – М.: Практическая медицина, 2019. – 432 с.
• Жариков А. Ю., Зверев Я. Ф., Брюханов В. М., Лампатов В. В. Механизм формирования кристаллов при оксалатном нефролитиазе. // Нефрология. № 4, 2009. – С. 37–50.
• Назаров Т. Х., Тагиров Н. С., Васильев А. Г., Маджидов С. А., Ахмедов М. А. Современные аспекты этиологии и патогенеза мочекаменной болезни. // Педиатр. № 3, 2014. – С. 101–109.