Bolalarda sistit: xususiyatlari va davolash
Bu yoqimsiz va og‘riqli kasallik har qanday ayolga yaxshi tanish. Bolalarda ham sistit simptomlari yetarlicha tez-tez uchrab turadi. Garchi siydik pufagi shilliq qavati yallig‘lanishi (ya’ni sistit) faqat ayollargagina xos bo‘lmasa-da, bu kasallik asosan ayollar va qizlarda kuzatiladi. Biroq, kichik yoshdagi bolalarda (uch yoshgacha) bu kasallikning uchrashi jinsga bog‘liq bo‘lmaydi – o‘g‘il va qiz bolalarda deyarli teng darajada uchraydi.

Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, qizlar sistit bilan o‘g‘il bolalarga nisbatan 3–5 barobar ko‘proq kasallanadi. Bunga sabab bor: qizlarning siydik-tanosil tizimi tuzilishi infeksiyalarning siydik pufagiga kirib borishini ancha osonlashtiradi. Qiz bolalarda siydik chiqarish kanali (uretra) keng va qisqa, shu sababli mikroblar to‘siqsiz harakatlana oladi. Bundan tashqari, anal teshik va qinning uretga yaqin joylashganligi ham infeksiyaning kirib borishini osonlashtiradi. Tashqi jinsiy a’zolarning tez-tez yuqtirilishi bilan bu holat yanada murakkablashadi.

Shu sababli, qiz bolalar, keyinchalik esa ayollar, gigiyena qoidalariga qat’iy rioya qilishlari zarur. Onalar o‘z qizlariga to‘g‘ri yuvinishni o‘rgatgan holda, ularni kelajakdagi ko‘plab sog‘liq muammolaridan asray oladi.

Kasallik ta’rifi va simptomlar

Aslida sistit – bu siydik pufagi shilliq qavatining yallig‘lanishi bo‘lib, u siydik pufagi faoliyatining buzilishiga olib keladi. Sistit simptomlari o‘g‘il va qiz bolalarda deyarli bir xil:
• Tez-tez siyishga chaqiruvlar;
• Siyish paytida qorin pastida og‘riq yoki achishish hissi;
• Siydik bilan qon ajralishi.

Tez-tez siyishga bo‘lgan istak ko‘pincha yengillik olib kelmaydi. Aksincha, siydik pufagi to‘la bo‘lishi hissi saqlanib qoladi. Bolalarda ko‘pincha siydik tutib turolmaslik (enurez) holatlari kuzatiladi. Ota-onalar bu simptom haqida bilishlari, bolani koyimasliklari, ayniqsa jazolamasliklari zarur. Bu – bolaning injiqligi emas, kasallik belgisi.

Juda kichik yoshdagi bolalarda, agar u bezovta bo‘lsa, siyish paytida yig‘lasa yoki baqirsa sistitga shubha qilish mumkin.

Sistitda tana harorati, odatda, ko‘tarilmaydi yoki 37°C gacha ozgina ko‘tarilishi mumkin. Agar bu holatga buyrak yallig‘lanishi (piyelonefrit) qo‘shilsa, harorat 38°C va undan yuqoriga ko‘tariladi. Bu esa – darhol shifokorga murojaat qilish uchun asosdir! Umuman olganda, sistitda bolaning umumiy holati barqaror saqlanadi.

Kasallikning tasnifi (klassifikatsiyasi)

Sistitlar birlamchi va ikkilamchi bo‘lishi mumkin:
• Birlamchi sistit – boshqa kasalliklar fonida bo‘lmagan holda rivojlanadi;
• Ikkilamchi sistit – boshqa infeksiyalar, sog‘liq muammolari yoki siydik-tanosil a’zolarining rivojlanishidagi patologiyalar bilan bog‘liq holda yuzaga keladi. Odatda, kichik yoshdagi bolalarda o‘tkir sistit aynan ikkilamchi holatda yuz beradi.
Klinik kechishiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
• O‘tkir sistit – birinchi bor paydo bo‘lgan yallig‘lanish;
• Surunkali sistit – bolada ilgari ham kuzatilgan, yiliga bir necha bor qaytalanadigan holatlar.
Surunkali sistitlar yil davomida bir necha marta faollashishi mumkin.
Kasallik tabiatiga ko‘ra quyidagi turlar ajratiladi:
• Infeksion: spetsifik va nospetsifik;
• Parazitar;
• Dori vositalari bilan bog‘liq;
• Allergik va boshqa shakllar.

Sistit tarqalish darajasiga qarab ham farqlanadi: diffuz sistit – butun siydik pufagi shilliq qavati yallig‘lanadi; o‘choqli sistit – faqat ma’lum bir qismlar yallig‘langan bo‘ladi.

Morfologiyasiga ko‘ra sistitning quyidagi turlari ajratiladi:
• kataral;
• yiringli;
• gemorragik;
• yarali;
• gangrenoz va boshqalar.

Bolalarda sistit sabablari

Bolalarda sistit rivojlanishiga olib keladigan asosiy sabablar quyidagilardan iborat:

• Gigiyena yetishmovchiligi yoki ortiqligi. Har ikkala holat ham salbiy oqibatlarga olib keladi: gigiyenaning yetarli emasligi ichak va qindan kelib chiqqan patogen bakteriyalarning uretraga kirib borishi va yallig‘lanishni keltirib chiqarishiga sabab bo‘ladi. Ortiqcha gigiyena esa foydali mikroflorani butunlay yo‘q qiladi, natijada bolaning shilliq qavati hatto yakka bakteriyalar ta’siriga nisbatan ham himoyasiz holatga tushadi.
• Bolani sovuq urishi va immunitetning pasayishi, bu ko‘pincha shamollashdan keyin yuzaga keladi.
• Siydik chiqaruv tizimining rivojlanishidagi nuqsonlar va hamroh kasalliklar: uretra yopishmalari, sinekiyalar, qandli diabet va boshqa endokrin kasalliklar, buyrak rivojlanishining patologiyalari va h.k.
• Ayrim dori vositalarining nojo‘ya ta’siri sifatida ham sistit paydo bo‘lishi mumkin.
• Tashqi omillar ta’siri, masalan, radiatsiya, kimyoviy zaharlanish va boshqa zararli ta’sirlar.

Bundan tashqari, sistit organizmda mavjud bo‘lgan o‘smalar yoki markaziy asab tizimi tomonidan kelib chiqqan buzilishlar fonida ham kuzatilishi mumkin.

Infeksiya quyidagi yo‘llar orqali siydik pufagiga tushishi mumkin:

• Yuqorilovchi infeksiya: bu eng ko‘p uchraydigan holat bo‘lib, bakteriyalar siydik chiqaruv kanali orqali anal teshigi va qindan siydik pufagiga ko‘tariladi.
• Pastlaydigan infeksiya: patogen mikroblar buyrak jomlaridan siydik pufagiga tushadi.
• Boshqa tos a’zolaridan yoki uzoqdagi yallig‘lanish o‘choqlaridan tarqalish: bu holat kamroq uchraydi va odatda organizmda ilgari mavjud bo‘lgan kasalliklar fonida rivojlanadi. Masalan, o‘tilgan infeksiyadan keyin yuzaga keladigan asorat sifatida.

Sistit diagnostikasi

Sistit simptomlari juda xos bo‘lganligi sababli, faqat shikoyatlar asosida ham kasallikdan gumon qilish mumkin. Ammo ba’zi hollarda qo‘shimcha diagnostika usullari talab etiladi.

Birinchi navbatda siydik tahlili tayinlanadi. Bolada sistit borligiga quyidagi belgilar ishora qiladi: leykotsitlar sonining ko‘payishi, yassi epiteliyning ortiqcha miqdori va bakteriyalarning mavjudligi. Agar siydik pufagiga qon ajralayotgan bo‘lsa, u ham tahlilda aniqlanishi mumkin. Siydik rangi quyuqlashadi, loyqa bo‘ladi, ba’zan oqsilli yengil qoplamalar mavjud bo‘ladi.

Bundan tashqari, flora ekin tahlili ham tayinlanadi, bu kasallikni aynan qaysi mikroorganizmlar chaqirganini aniqlashga yordam beradi.

Sistitni boshqa o‘xshash kasalliklardan farqlash muhim: masalan, qizlarda vulvit va vulvovaginit, o‘g‘il bolalarda fimoz va balanopostit. Bunda tashqi jinsiy a’zolarni puxta ko‘rikdan o‘tkazish yordam beradi. Alternativa sifatida siydik tahlilini kateter orqali olish mumkin, bu holda jinsiy a’zolardan tushgan leykotsitlar aralashuvi istisno qilinadi.

Sistit simptomlari pielonefrit bilan o‘xshash bo‘lishi mumkin, va ularni ajratib olish qiyin.

Faqat dinamik kuzatuv orqali farqni aniqlash mumkin, chunki pielonefrit rivojlanishi bilan klinik manzara o‘zgaradi.

Bolalarda sistitni qanday davolash kerak

Bolalarda sistitni davolashdagi asosiy maqsad – siydik pufagidagi yallig‘lanish jarayonini imkon qadar erta yo‘qotish, patogen mikroblarning ko‘payishini bostirish va ularning yuqoriroq a’zolarga tarqalishining oldini olishdir. Bundan tashqari, siydik pufagining normal funksiyasini tiklash va og‘riq sindromini bartaraf etish ham muhimdir.

Avval aytilganidek, bu kasallik bilan og‘rigan bolalarda umumiy ahvol odatda qoniqarli bo‘ladi, biroq ortiqcha stress va ahvolning yomonlashuvining oldini olish maqsadida, ayniqsa kasallik faol bosqichida, yotoq rejimini saqlash tavsiya etiladi. Simptomlar yengillashgach, bolani yarim yotoq rejimiga, keyinchalik uy rejimiga o‘tkazish mumkin.

Muhim! Tiklanish jarayonini sezilarli darajada yengillashtiradigan omillar: mo‘l-ko‘l iliq ichimliklar ichish, gorizontal holatda bo‘lish, va jismoniy faollikni cheklash.

Sistitda to‘g‘ri ovqatlanish katta ahamiyatga ega. Noqulay simptomlardan tezroq qutulish uchun bolaga sut-o‘simlik mahsulotlariga boy ratsion tavsiya etiladi. Davolanish vaqtida go‘sht mahsulotlari, achchiq va ziravorli taomlar, kislotali meva-sabzavotlar ratsiondan butunlay chiqariladi.

Ichimlik rejimini unutmaslik zarur. Ko‘p miqdorda iliq suyuqlik ichish buyraklar va siydik pufagini yuvib, ularning faoliyatini me’yorlashtirishga yordam beradi. Faol kasallik bosqichida iloji boricha ko‘proq ichimlik qabul qilinishi lozim.

Dorivor terapiya haqida gapirganda, shifokor, albatta, antibiotiklar kursini buyuradi (odatda suspenziya shaklida). Xavotirga o‘rin yo‘q – zamonaviy pediatriyada oxirgi avlod antibiotiklarining samarali va xavfsiz turlari mavjud. Odatda sistitni davolash kursi 5–7 kun davom etadi.

Og‘riqni kamaytirish va sistitni davolash uchun dorilar tanlashda ehtiyotkorlik bilan yondashish kerak, chunki ularning aksariyati bolalar uchun mos emas. Muhim “zarar qilma!” tamoyiliga amal qilinishi lozim. Qolaversa, ushbu yoqimsiz kasallikning qaytalanishining oldini olish juda muhimdir.

Shu sababli, o‘zini yaxshi tomondan ko‘rsatgan va ijobiy tavsiyalarga ega bo‘lgan o‘simlik asosidagi dori vositasi – Kanefron^® N tavsiya etiladi. Dori ichga qabul qilish uchun ikki shaklda chiqariladi: tomchilar (1 yoshdan boshlab) va tabletkalar (6 yoshdan boshlab).

Preparat kompleks terapiya tarkibida qo‘llanadi, chunki u antibiotiklarning ta’sirini kuchaytiradi, yallig‘lanishga qarshi, spazmolitik va siydik haydovchi ta’sirga ega. Kasallikning o‘tkir bosqichi yengillashgach, davolash 2–4 hafta davomida davom ettiriladi.

Davolash bashorati ijobiy. Agar ota-onalar o‘z vaqtida shifokorga murojaat qilgan bo‘lsa va davolash darhol boshlangan bo‘lsa, hamda shifokor ko‘rsatmalariga qat’iy rioya qilinsa, sistit simptomlari odatda 1–2 hafta ichida yo‘qoladi.

Ammo sistit to‘liq davolanmasa, yoki asosiy sabab noto‘g‘ri aniqlansa, kasallikning qaytalanish ehtimoli yuqori bo‘ladi.

Kasallikning oldini olish

Agar quyidagi qoidalar va choralarga rioya qilinsa, sistit bolada faqatgina yomon xotira sifatida qoladi:

• Ratsion muvozanatli bo‘lishi, barcha zarur vitaminlar va mikroelementlarni o‘z ichiga olishi va sog‘liq uchun zararli mahsulotlar miqdori minimal bo‘lishi zarur.
• Ichimlik rejimi kasallikning faol bosqichidagidek qat’iy bo‘lmasa-da, yetarli miqdorda suyuqlik qabul qilish lozim. Bu hajmga sho‘rvalar va suyuq taomlar ham kiradi. Agar bola kuniga 1 litrdan kam suyuqlik ichsa, sistit va boshqa urologik muammolar xavfi ortadi.
• Bola ob-havo sharoitiga mos kiyinishni bilishi zarur: haddan tashqari sovuqdan saqlanish, lekin ortiqcha o‘rab qo‘ymaslik kerak. Bola asta-sekin chiniqishga o‘rgatilsa, bu uning immunitetini mustahkamlashga yordam beradi.
• Jismoniy faollik muhim. Uzoq sayrlar, harakat – bu qon aylanishi va tanadagi suyuqliklar yangilanishiga yordam beradi.
• Siydik pufagini o‘z vaqtida bo‘shatish zarur. Hatto chaqiriq bo‘lmasa ham, vaqti-vaqti bilan hojatxonaga borish foydalidir. Bu siydikni ushlab yurishdan ko‘ra ancha sog‘lom odatdir.
• Organizmda paydo bo‘layotgan infeksiyalarni to‘liq davolash lozim. To‘liq davolanmagan infeksiya sistitning eshigini ochib beradi, u esa surunkali holga o‘tib, yillar davomida bezovta qiladi.
• Agar sistit surunkali shaklga o‘tgan bo‘lsa yoki bolaning siydik yo‘llarida hamroh patologiyalar mavjud bo‘lsa, qaytalanishlarning oldini olish choralari ko‘rilishi lozim. Buning uchun immunitetni kuchaytiruvchi va siydik yo‘llariga tushgan patogen bakteriyalarni yo‘q qiluvchi ko‘plab preparatlar mavjud.
• Ular orasida o‘simlik asosidagi vositalar muhim o‘rin tutadi – ular kamroq nojo‘ya ta’sirga ega, yaxshi o‘zlashtiriladi va uzoq muddat qo‘llash uchun yaroqli. Bunga klyukva preparatlari, fitochoylar va buyrak yig‘malari kiradi. Fitopreparat tanlashda rasman ro‘yxatdan o‘tgan, isbotlangan dori vositalarini tanlash lozim.
• Kanefron^® N o‘simlik asosidagi dorivor vosita sifatida bolalarda sistitning qaytalanishini oldini olishda juda yaxshi samara beradi. U patogen bakteriyalarni yuvib chiqarishga yordam beradi, organizmda to‘planmaydi va yiliga bir necha kurslarda, shu jumladan kichik yoshdagi bolalar va homilador ayollarda ham qo‘llanishi mumkin. U boshqa davolash turlari bilan yaxshi moslashadi va hatto uroseptiklarning ta’sirini kuchaytiradi.
• Dozasi: maktabgacha yoshdagi bolalar uchun – kuniga 3 mahal 15 tomchidan, 7 yoshdan katta bolalar uchun – kuniga 3 mahal 25 tomchi yoki 1 tabletkadan.

Gigiyena qoidalari

Ayniqsa qiz bolalarda shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish muhimdir. Suv bilan tozalash tartib-taomillari muntazam ravishda olib borilishi lozim. Jinsiy a’zolarni yuvishda oldindan orqaga qarab yuvish, va yo‘nalishni hech qachon o‘zgartirmaslik shart.

Surunkali sistit bilan og‘rigan bolalar doimiy ravishda shifokor nazoratida bo‘lishi, siydik tahlilini muntazam topshirib turishi lozim. Shu tarzda qaytalanishni erta bosqichda aniqlash va oldini olish mumkin.

Bolalar sistitini davolashdan ko‘ra, uni oldini olish ancha oson va foydalidir.

Adabiyotlar ro‘yxati

• Митрофанов К. В. Циститы у детей // Мать и дитя в Кузбассе. — 2005. — № 1 (20). — С. 3–8.
• Маметова Ш. Ш. Современные аспекты диагностики и лечения циститов у детей // Вестник Казахстанского национального медицинского университета. — 2012. — № 1. — С. 255–257.
• Шикунова Я. В., Гудков А. В., Слизовский Г. В., Геренг Е. А., Балаганский Д. А. Особенности этиопатогенеза, диагностики и лечения цистита у детей // Мать и дитя в Кузбассе. — 2016. — № 2 (65). — С. 28–33.